WAT IS SOCIALISME?

(KAN EEN KAPITALISTISCH LAND ZOMAAR SOCIALISTISCH WORDEN?) (EN IS CHINA NOG SOCIALISTISCH?)

Introductie in het probleem en introductie in de oplossing

Toen in oktober 2008 honderd rechtse senatoren van de Republikeinen, onder het mom "dat ze geen 'socialisme' op Wallstreet wilden" tegen dat 700 miljard dollar-plan van Obama stemden om banken van veel grotere geldbuffers te voorzien, hadden ze toch wel een punt. De zes grote systeem-banken kwamen door deze kapitaalinjectie wel degelijk grotendeels in handen van de overheid. De overheid werd overal groot-aandeelhouder. En had daarmee recht op de winsten, nu en in de toekomst. En dat is iets wat kapitalisten en neoliberalen nu eenmaal niet kunnen hebben.

Tegelijkertijd kwamen er diezelfde week in de Verenigde Staten ook nog twee autofabrieken in handen van de overheid. En de twee grootste hypotheek-verstrekkers (Freddie Mac en Fannie Mae). Iedereen lachten wel om die honderd rechtse Republicijnse knakkers. Vooral in Nederland. Maar dan zie je dat erg veel mensen in Nederland geen verstand van economie, kapitalisme, socialisme, eigendomsverhoudingen en belangentegenstellingen hebben. De staat in de Verenigde Staten van Amerika werd in een grote klap groot-aandeelhouder van de zes grootste banken, grote hoeveelheden huizen ('stenen') en enkele mega-bedrijven (zoals General Motors).

Theoretisch is er namelijk inderdaad sprake van socialisme (in één land) als alle banken (in één land) (bijvoorbeeld in Nederland of in de USA) met al het geld van alle spaarders in handen is van de overheid. Bij de Fortis-deal zei Bos dat "de winsten van Fortis voortaan naar 'de algemene middelen' zullen vloeien". Bij de ABN-Amro-deal gaat ook alle winsten naar 'de algemene middelen' van de staat der Nederland. Theoretisch is er sprake van socialisme in Nederland als het geld van de Nederlandse spaarders in handen is van de overheid en alle kosten van ons daaruit betaald worden. Dat geldt ook in de Verenigde Staten. De overheid bepaalt vanaf dat moment namelijk voortaan waar het geld in geïnvesteerd wordt en welke ondernemer geld om te ondernemen krijgt. De revenuen van het geïnvesteerd kapitaal vloeien naar 'de algemene middelen' [1]. En de overheid deelt de spaarders gegarandeerd pakweg 4 tot 5% rente per jaar uit [2]. Ondernemers hebben de plicht de meerwaarde en de winst af te dragen aan de Nederlandse overheid; net zoals ze nu al doen om alles aan de aandeelhouders af te staan. Die aandeelhouders bestaan nu niet meer [3].

Als dit wat in de Verenigde Staten gebeurde, op een grote schaal ook in Nederland zou gebeuren, zou het inderdaad einde verhaal van het kapitalisme in Nederland zijn. Niemand "bezit" dan prive immers meer "een productiemiddel". Hooguit een een deel daarvan. Zoals in China. Zouden Wouter Bos, Zalm en Obama dat door hebben? De rechtse knakkers in Nederland en de Verenigde Staten hebben deze mogelijke game changing - volgens mij - wel degelijk door [4][5].

Socialisme

Socialisme is een economisch systeem waarin "de productiemiddelen in handen van de bevolking zijn". Dat wil dan zeggen dat de aanwending van al het investeringskapitaal (waar alle Nederlandse ondernemers op draaien) (en het spaargeld van alle mensen is) wordt bepaalt door de overheid? Alle Nederlandse ondernemers krijgen krediet via de overheid en in principe worden alle revenuen terug geploegd in de maatschappij. De werkende klasse krijgt dan - werkelijk waar - bovenop haar loon een arbeidsloos inkomen; net zoals de bezittende klasse dat bedrag vroeger kreeg.

Daarmee wordt Nederland dus ook in een klap een echte democratie, namelijk dat wat ze nu niet is. De bevolking bepaalt dus voortaan waarin geïnvesteerd wordt en niet meer een handje vol bankiers. Socialisme is dus democratie. Democratie is socialisme. Belasting kan (dan) theoretisch worden afgeschaft (net zo als in de Sovjet Unie het geval was). De werkende klasse heeft in dit model van vrijwillig noodgedwongen socialisme dus voortaan twee soorten inkomens en kan zelf beslissen of hij/zijn niet meer een baan wenst te hebben en gewoon van zijn arbeidsloze inkomen gaat werken; dus gaat rentenieren. Hij/zij kan ook harder gaan werken ergens voor een hoger loon of gewoon ondernemer wordt en een eigen bedrijf begint. De overheid zal in die bedrijven die ondernemers in Nederland (of waar dan ook ter wereld) dan willen opzetten, zeker willen investeren. De aandeelhouderswaarde - opbrengst minus kosten - vloeit terug naar de algemene middelen; die algemene middelen zijn voortaan van 16 miljoen aandeelhouders. De Tweede Kamer bepaalt verder - democratisch - hoe de algemene middelen verdeelt worden. Losse banken bestaan dus niet meer. Individuele aandeelhouders bestaan niet meer. Spaarders krijgen - van ons en onze regering - en dat MOETEN we afspreken - minimaal 4 tot 5 procent of meer op hun spaargeld. Dat is meer dan een gewone aandeelhouder (vandaag de dag gedurende 20 jaar gemiddeld ) kan 'maken'. Naar gelang de economie groeit en bloeit, d.w.z. ONZE economie. En niet meer 'de economie', zoals die de laatste 300 jaar van de bezittende klasse, de elite, was. Wij zijn nu immers allemaal de bezittende klasse. Aanvulling: Wat voor overgangsregeling we in dit model zullen moeten kiezen, moet nog verder...

Aanvulling: Wat voor overgangsregeling we in dit model zullen moeten kiezen, moet nog verder bekeken worden. Het is natuurlijk pas echte socialisme als de werkende klasse (wij allen) een regering en Tweede Kamer samenstelt die terugval verhindert, en een minister aanstelt die bankdirecteuren weer fatsoenlijk dwingt te zijn/worden. Het gaat mij erom in bovenstaande model te proberen geweldloos, zonder revolutie - theoretisch - de eerste stap (eerste fase) van socialisme (dus niet het Rijnlands model of een sociaal democratische systeem) te definiëren; zo kort en krachtig mogelijk. Tweede probleem in mijn model is natuurlijk dat mensen toch aandelen gaan kopen in het buitenland. Moeten we dat gaan verbieden of aandeelhouders laten uitsterven? De Tweede Kamer moet mensen dus wel verplichten al hun spaargeld op de bank te zetten en ondernemingen mogen alleen nog maar geld lenen van de overheid. (Niet meer op de beurs.) Lukt dat niet, dan is enige oplossing de eigenaren te onteigenen c.q. revolutie.

Als alle grond en al het kapitaal in handen is van de overheid is er sprake van socialisme. Ja toch? Als iemand wil ondernemen kan dat in dit systeem, dit model, dit systeem van socialisme. Die grond of dat kapitaal kun je - binnen dit socialistische systeem - gewoon als ondernemer aanvragen bij de staatsbank. De staatsbank is een door de Tweede Kamer, democratisch gecontroleerde bank. Jouw personeel betaal je een goed loon natuurlijk. Dat is met steun van de vakbonden wettelijk geregeld. Je stelt zelfs managers aan. Allemaal in loondienst. Daar mag in de verschillende lonen die je uitbetaalt best een factor x verschil zitten. De factor x wordt voor elke job nader bepaald. Het geld dat je verdient kun je op de spaarbank zetten, uitgeven of in je bedrijf investeren. Er aandelen van kopen bestaat dus niet meer; en hoeft ook niet meer. De overheid (wij allen dus) zijn aandeelhouders. Niet jij. Jij bent ondernemer met alles erop en eraan. Wij genieten een arbeidsloos inkomen, bovenop ons loon. We verdienen nu dus evenveel als de kapitalisten vroeger aan de arbeiders verdienden. We hebben nu dus met zijn allen een dubbel of driedubbel inkomen. Jijzelf, als ondernemer, kleine middenstander, midden of klein bedrijf ondernemer of groot ondernemer (zelfs), krijgt het respect, om met jouw woorden te spreken; respect dat jou toekomt vanwege dat jij blijkbaar ergens een goede visie op hebt. (De maatschappij stelt dat op prijs; net zo als de maatschappij alle vormen van inspanning en werken op prijs stelt...) Je kunt ook failliet gaan. Dan ben je - net zo goed als nu - je onderneming, bedrijf of kantoor kwijt. (De staat is dan curator.) Iedereen houdt in dit socialistische systeem dezelfde rol, alleen is het in dit systeem wel degelijk socialisme. Alle nadelen van kapitalisme - zoals crisis, oorlog, grondstofroof - zijn verdwenen; zelfs uitbuiting. Immers de arbeiders die bij je werken strijken de meerwaarde van jou bedrijf op. Immers het is hun bedrijf. Ze zijn eigenaar; jij niet. Jij bent alleen maar ondernemer.

Iemand schreef me naar aanleiding van eerdere versies van dit artikel dat "wat jij wil, wilden de sociaal-democraten vroeger ook, namelijk alle winsten naar de staat". Of winstbelasting van 60, 70 of 80%."Wat is dan het verschil met jullie plan aangaande socialisme"? Mijn reactie was/is: ik denk dat de sociaal-democraten hooguit vroeger eens gezegd hebben "wij willen dat een deel van de winst naar de staat gaat". Maar goed. Dat willen ze absoluut nu niet meer.

In mijn model van socialisme hangt alles af - en staat of valt - met de raad van commissarissen en met name met het type commissarissen[6]. Wie beschouwen ze als eigenaar (aandeelhouder) van de winst. Theoretisch is blijft er een raad van commissarissen in een socialistische matschappij! Ze dirigeren - direct bij de bron - de winst van een bedrijf (de meerwaarde) naar de Algemene Middelen van de overheid. D.w.z. naar de bevolking. Zij bepalen gewoon - naar 'eer', 'geweten' en vanwege de belangen van de aandeelhouder - of de winst, die de ceo van een bedrijf elke 3 maanden of elk jaar op geeft, juist is [7]. De aandeelhouders wensen immers dat hun investering geld oplevert. Dat bedrag moet zo hoog, goed of duurzaam mogelijk zijn [8]. In ieder geval ook betrouwbaar. De raad van commissarissen SPEKKEN in het socialisme nu niet meer de private aandeelhouders. Private aandeelhouders sterven (vanzelf) langzaam of snel uit [9]. Maar de raad van commissarissen zit daar nu voor ons, voor de overheid, met precies de zelfde opdracht: namelijk naar eer, geweten en vanwege de belangen van de aandeelhouder (WIJ DUS), of de winst, die de ceo van dat bedrijf elke 3 maanden of elk jaar op geeft, juist is. De raad van commissarissen zijn in dienst van private personen, maar van ons, de overheid. De winst, de meerwaarde geproduceerd door de werkende mens, komt dus in zijn geheel ten goede van de maatschappij [10]. Dat is in principe (dus) socialisme. Dus echt heel wat anders dan de sociaal-democratie voor ogen staat of stond [11]. Socialisme samengevat De vraag is: is dit model dat hier in de kredietcris in de Verenigde Staten werd ontdekt nu socialisme en is dit het socialisme dat ook deels in China gestalte heeft gekregen? De 5 kenmerkendste verschillen en overeenkomsten met het kapitalisme van nu zijn:

1. Theoretisch is er - volgens mij - sprake van socialisme als alle banken met het geld van alle spaarders in Nederland in handen is van de Nederlandse overheid [1]. Want:
2. Uit dat geld, het nationale financieringskapitaal, moet een ondernemer (altijd) zijn benodigde kapitaal lenen.
3. Ondernemers hebben dan ook de plicht de meerwaarde, de winst, af te dragen aan de Nederlandse overheid. Net zoals ze nu ook al doen en alle winst aan de aandeelhouders geven. De winsten vloeien (nu dan) gewoon naar de algemene middelen [2]. Die aandeelhouders bestaan nu niet meer. De spaarders zijn (dus) gewoon de aandeelhouders [3].
4. 'De overheid' - in de persoon van een soort Zalm - geeft elke spaarder 4 tot 5% rente per jaar. Gegarandeerd.
5. 'De overheid' bepaalt vanaf dat moment - democratisch - waar het geld (kapitaal) in geïnvesteerd wordt en welke ondernemer geld om te ondernemen krijgt.

Dat wil dan zeggen dat de aanwending van al het investeringskapitaal (waar alle Nederlandse ondernemers op draaien) (en het spaargeld van alle mensen is) wordt bepaalt door 'de overheid' en wordt gecontroleerd/aangestuurd door de Tweede Kamer. Alle Nederlandse ondernemers krijgen krediet via de overheid en in principe worden alle revenuen terug geploegd in de maatschappij. De werkende klasse krijgt dan - werkelijk waar - bovenop haar loon een arbeidsloos inkomen; net zoals de bezittende klasse dat bedrag vroeger kreeg. Daarmee wordt Nederland dus ook in een klap een echte socialistische samenleving, een echte democratie, namelijk dat wat ze nu niet is. De bevolking bepaalt dus voortaan waarin geïnvesteerd wordt en niet meer een handje vol bankiers. Belasting kan (dan) theoretisch worden afgeschaft (net zo als in de Sovjet Unie het geval was). De werkende klasse heeft in dit model, van vrijwillig noodgedwongen socialisme, dus voortaan twee soorten inkomens en kan zelf beslissen of hij/zijn niet meer een baan wenst te hebben en gewoon van zijn arbeidsloze inkomen gaat genieten; dus gaat rentenieren. Hij/zij kan ook harder gaan werken ergens voor een hoger loon of gewoon ondernemer wordt en een eigen bedrijf begint. De overheid zal in die bedrijven die ondernemers in Nederland (of waar dan ook ter wereld) dan willen opzetten, zeker willen investeren. De aandeelhouderswaarde - opbrengst minus kosten - vloeit terug naar de algemene middelen; die algemene middelen zijn voortaan van 16 miljoen aandeelhouders. Losse banken bestaan dus niet meer. Individuele aandeelhouders bestaan niet meer. Spaarders krijgen - van ons en onze regering - en dat MOETEN we afspreken - minimaal 4 tot 5 procent of meer op hun spaargeld. Dat is meer dan een gewone aandeelhouder (vandaag de dag gedurende 20 jaar gemiddeld ) kan 'maken'. Naar gelang de economie groeit en bloeit, d.w.z. ONZE economie. En niet meer 'de economie', zoals die de laatste 200, 300, of 500 jaar van de bezittende klasse, de elite, was. Wij zijn nu immers allemaal de bezittende klasse [4].

Dat is inderdaad einde verhaal van kapitalisme in Nederland. Niemand "bezit" dan prive immers meer "een productiemiddel" of een deel daarvan. Wat voor overgangsregeling we in dit model zullen moeten kiezen, moet nog verder worden uitgewerkt. Is dit nu socialisme (desnoods mag men het staatskapitalisme noemen) of niet? [16]

De kwestie voor ons Nederlanders en wereldburgers is: moeten de productiemiddelen in particuliere handen zijn? Of kan men volstaan met alleen het (nationaal) financieringskapitaal? Dat vraagstuk van wat Marx het "particulier eigendom" (van het kapitaal) noemde, zullen we (opnieuw) moeten analyseren tot de essentie. Tot slot Theoretisch, de vijf bovengenoemde karakteristiekste en meest kenmerkendste punten samengevat, is er - volgens mij - sprake van socialisme in een land (of in de wereld) het gehele financieringskapitaal in handen is van de bevolking. Het financieringskapitaal is de som van al het geld dat op bankrekeningen staat, de som van alle kleine en grote private personen. Als de staat de bevolking dan garandeert dat men 3, 4 of 5 procent rente per jaar op haar spaargeld krijgt, hoeft niemand meer andere dingen met zijn geld te doen. (Zoals speculeren e.d.) Laat ondernemen maar aan ondernemers over; en investeren aan de overheid c.q. de staat. Uiteraard democratisch gecontroleerd. Ondernemers kunnen dan geld lenen van het (centraal beheerde) finacieringskapitaal. Theoretisch net zo als nu. Het finacieringskapitaal wordt dan echter beheert door ons allemaal; in belang van ons allemaal. En niet door een bankklerk in een achteraf kamertje.

VOETNOTEN:
[1] En dat is in principe onder democratische controle van de Tweede Kamer.
[2] Dat is essentieel voor socialisme. (Zie mijn artikelen daarover - met google - op internet.)
[3] Kapitaalvlucht laten we buiten beschouwing.
[4] Zeker nu vandaag blijkt dat 7 banken onder druk van Paulson gedwongen werden te tekenen (Volkskrant, 17.10.08, pag. 9).
[5] Kapitaalvlucht laten we buiten beschouwing.
[6] Mijn basis-model van socialisme heeft in tegenstelling tot wel eens gedacht wordt dat het socialisme geen ondernemers kent, wel degelijk gewoon ondernemers. Ondernemers die geld lenen van het in handen van de overheid zijnde nationale financieringskapitaal en (dus) (ook) gewoon risico lopen.
[7] De aandeelhouders wensen immers dat hun investering geld oplevert. En dat is ook in mijn model logisch. De overheid wil de meerwaarde, de winst hebben. Hij/zij heeft daar in mijn model recht op.
[8] Duurzaam in de zin van dat het bedrijf tot in lengte van jaren kan blijven produceren en winst maken. Dus als ''de vraag'' of ''de olie'' opraakt overgaan op alternatieven.
[9] Logisch. Mensen met geld sterven ook langzaam uit. Immers hun geld staat op de bank en ze krijgen gewoon 4 of 5 of meer procent rente. Dat wordt in bijvoorbeeld 5 jarenplannen - in het parlement van een socialistische maatschappij democratisch vastgesteld en grondwettelijk op minimaal 5% gegarandeerd.
[10] De meerwaarde, de ''opbrengst'' van de bedrijvigheid, wordt dus in zijn geheel teruggeploegd in de maatschappij. Men betaalt in principe dus geen belasting meer (zoals in de SU het geval was en op Cuba het geval is). Zowel de arbeiders, als de bedrijven betalen geen belasting. Alles wordt uit deze middelen betaald. Ook de rente waar hierboven sprake van is. De werkende mensen hebben dus twee inkomens. Een inkomen uit arbeid/werk (hun baan) en ten tweede een arbeidsloos inkomen uit bezit.
[11] Het is ook - volstrekt - anders dan arbeiderszelfbestuur waar oude PvdAers nog wel eens mee koketteerden. Dat wat namelijk absoluut niet kan en/of werkte.
[12] Opvallend is dat het socialisme zoals de communisten en Marx zelf dat vanouds ook zo zagen, namelijk het kapitaal, d.w.z. "het financieringskapitaal", is in handen van de gemeenschap". En als die gemeenschap democratisch is, zullen haar inwoners - automatisch vanwege haar belang - wel degelijk altijd de goede beslissingen nemen: de mens eerstens; het kapitaal tweedes.
[13] Ondernemers en m.n. op aandelen gebaseerde ondernemingen, zijn gewoon toegestaan. (De winsten gaan immers naar de algemene middelen.)
[14] Naast arbeidsloos inkomen (rente), heeft de werkende klasse natuurlijk nog gewoon haar loon. Elke inwoner van Nederland heeft dus een arbeidsloos inkomen en een loonafhankelijk inkomen. Wat wil je nog meer?? Gespreid risico!!
[15] De 'bezittende klasse' - met hun geld op de Zwitserse en Luxemburgse banken - sterft dan vanzelf uit. Net zoals de feodale klasse vanzelf uitgestorven is. Gewone aandelen kun je niet meer met je geld kopen. Bedrijven mogen alleen nog maar geld lenen bij het nationale en internationale banken, banken van Nederland, de USA, etc.
[16] Wat is staatskapitalisme? Let vandaag de dag in de media ook even op het systematische verkeerde gebruik van de woorden 'socialisme' (door rechtse sociaal democraten), 'Stalinistische maatregelen' of 'staatskapitalisme' (door hard core Republikeinen). Die roepen "dat mag het niet worden" en "er mag geen financieel socialisme komen". Nu, troost u. Dit wat men doet met die miljarden injecties is geen staatskapitalisme laat staan socialisme. Immers de revenuen 'van het kapitaal' vloeien niet naar u en ik; integendeel nog steeds.
[17] Verschil kapitalisme en socialisme. Rijkdom komt tot stand door accumulatie van geld. Bij het kapitalisme worden de lonen als kosten gezien; en worden wiskundig als constant beschouwd. Bij het socialisme wordt het kapitaal als kosten gezien; en daar, wiskundig (terecht) als een constante beschouwd.

De loonkosten (L) zijn bij het kapitalisme (bijvoorbeeld) 2000 per maand; constant. De kapitaalskosten (K) bij het socialisme zijn dan (bijvoorbeeld) 4 of 5% per jaar; constant. Dat is het hele verschil tussen deze twee systemen. (Meer is het feitelijk niet.) Daardoor accumuleert rijkdom (A) in het kapitalisme, bij individuen die al rijk zijn, en bij het socialisme bij de gemeenschap die dan dus rijker en rijker wordt. Het verschil is schijnbaar nihil maar wel fundamenteel:

in kapitalisme: A=f(t) (bij L is constant) neemt toe; bijv. 2.5%
in socialisme: A=f(t) (bij K constant) neemt toe; bijv. 5 of zelfs 10% (in China)

Een normaal mens kiest dus voor het socialisme. Maar ook rijke mensen! Rijke mensen krijgen in een socialistisch systeem zelfs een veel stabielere, d.w.z. gegarandeerde 4 of 5% voor hun geld! Wat let de rijken eigenlijk?
[18] De domste opmerking van 2008. Dat Wouter Bos, ons Nederlanders en "onze hebzucht" zoals hij bij Pauw en Witteman zei, "de oorzaak van de crisis" vindt, is het stomste wat iemand van links ook maar kan zeggen. Iemand 'van links' zoals Wouter Bos, hoort te weten dat de crisis onlosmakelijk bij dit systeem hoort; bij het kapitalisme. Niet bij het neo-liberalisme; ook niet bij marktmechanisme, zoals Agnes Kant denkt, en ook niet bij het fun-shoppen of "consumentisme" zoals Femke Halsema in haar boek zegt, maar hoort bij het systeem van overproductie en koopkrachttekort (doordat de meerwaarde in zakken van zakkenvullers verdwijnt).
Men noemt dat nu wel met een mooi woord 'vraaguitval', maar dat is dan alles wat huidige 'linkse' kamerleden ons, de slachtoffers van het systeem, te vertellen hebben. Wij communisten weten wel beter. Wij weten het al 60, 90 en zelfs al 150 jaar. Waar hebben we het aan verdient dat de huidige linkse mensen zo stom, dom of volksverlakkers zijn. Het onderwijssysteem? (Ja) De media? (Ja) Demonisering van communisten? (Ja) Rechts lacht zich kapot. Die mensen kennen de theorie wèl.
Het heeft niets met hebzucht te maken. Het heeft met de wil om vooruit te komen te maken en de wil om voor onze kinderen een betere wereld achter te laten dan zoals wij die ontvingen. Alle 6 miljard mensen willen dat. Onder het kapitalisme kan dat in principe niet niet. In een socialistische maatschappij kan dat in principe wel.
[19] De dollarcrisis, kredietcrisis en de recessie. Dertig jaar geleden onthulde het weekblad Intermediair al hoe een dollarcrisis zich zal en zou gaan ontwikkelen. Tachtig en 150 jaar geleden deden Lenin en Marx het - in ruwe theoretische vorm - ook al. Intermediair legde ons uit dat het systeem van de dollarstandaard uit 1945/46, te vergelijken is met een (Amerikaanse) toerist die op een eilandje in de Stille Oceaan een cheque uitschrijft. Die cheque wordt nooit geïnd, door niemand. Iedereen gebruikt die mooi uitziende cheque voor betalingen op dat eiland. Het komt in niemands hoofd op om die cheque eens te innen, want de betalingen van klant naar leverancier, en van leverancier van voedsel naar horeca-baas, verlopen - nu al 30 jaar - voorspoedig. Inmiddels is de toerist die de cheque uitschreef al van de aardbodem verdwenen. De hele Vietnamese oorlog en de Iraakse zijn zo met ongedekte dollars gefinancierd. De koude oorlog en het laten vallen van de muur is idem dito gefinancierd. De Amerikanen hebben deze hete en koude oorlogen voor een koopje kunnen voeren. Ze hoefde er alleen maar steeds wat dollars bij te drukken. De dollar-voorraad werd gigantisch. Gevolg is goedkope dollars en dat dat het lenen ervan spotgoedkoop werd. Op een gegeven moment was de rente op het lenen van dollars zelfs 0.25% of minder. Daarom hebben mensen en sprinkhaanfondsen zich tot de nek in de schulden gestoken en met geleend geld aandelen of huizen gekocht. Dat gaat natuurlijk een keer fout. Dat weten sommige economen ook wel. En dat het fout kan gaan, hebben we zien gebeuren in 2007.

Enschede, febr. 2016